ਕਿਤਾਬ: ਦੂਜਾ ਪਾਸਾ
ਲੇਖਕ: ਕੇ. ਐਲ. ਗਰਗ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ: ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੁਕ ਸ਼ਾਪ
ਰੀਵਿਊਕਾਰ: ਸੁਰਿੰਦਰ ਸੋਹਲ
ਅਮਰੀਕੀ ਗਲੈਮਰ ਦਾ ਤਲਿਸਮ ਤੋੜਦੀ ਕੇ. ਐਲ. ਗਰਗ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਦੂਜਾ ਪਾਸਾ’
‘ਦੂਜਾ ਪਾਸਾ’ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸੁਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕ ਕੇ. ਐਲ. ਗਰਗ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਅਨੁਭਵ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਪੁਸਤਕ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚਲੇ ਪਾਤਰਾਂ ਨੂੰ ਲੇਖਕ ਨੇ ਬਹੁਤ ਨੇੜਿਓਂ ਤੱਕਿਆ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਮਾਣਿਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਝਾਤੀ ਮਾਰ ਕੇ ਅੰਦਰਲੇ ਮਨ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਕਲਪਨਾ ਦਾ ਮੁਲੰਮਾ ਘੱਟ ਹੈ ਅਤੇ ਯਥਾਰਥ ਦੀ ਪਰਤ ਗਾੜ੍ਹੀ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿਚ ਪਰਵਾਸੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਭਰਪੂਰ ਲਿਖਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਸਦਾ ਘੇਰਾ ਆਮ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਪਰਵਾਸ ਕਰਕੇ ਆਏ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਤੱਕ ਸੀਮਤ ਹੈ। ਪਰਵਾਸ ਬਾਰੇ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸਫ਼ਰਨਾਮਿਆ ਵਿਚ ਤਾਂ ਇੰਗਲੈਂਡ, ਅਮਰੀਕਾ ਜਾਂ ਕੈਨੇਡਾ ਨੂੰ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਂਗ ਹੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਕੇ ਐਲ ਗਰਗ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਦੂਜਾ ਪਾਸਾ’ ਉਪਰੋਕਤ ਧਾਰਣਾਵਾਂ ਤੋਂ ਹਟ ਕੇ ਹੈ। ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਾਤਰ ਅਮਰੀਕਨ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ, ਥੁੜਾਂ, ਟੁੱਟਾਂ, ਬੇਈਮਾਨੀਆਂ, ਇਮਾਨਦਾਰੀਆਂ, ਕਮੀਨਗੀਆਂ, ਇਖਲਾਕੀ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ, ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਫਰਜ਼ ਆਦਿ ਨੂੰ ਲੇਖਕ ਨੇ ਬਹੁਤ ਬਰੀਕੀ ਨਾਲ ਚਿਤਰਿਆ ਹੈ। ਆਮ ਅਮਰੀਕਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤੈਹਾਂ ਫਰੋਲਦੇ ਇਹ ਰੇਖਾ-ਚਿੱਤਰ ਅਮਰੀਕਨ ਲੋਕਾਂ ਬਾਰੇ ਸਾਡੇ ਮਨ ਬਣੀਆਂ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਭ੍ਰਾਂਤੀਆਂ ਤੋੜਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਕਹਾਣੀਨੁਮਾ 21 ਸ਼ਬਦ-ਚਿੱਤਰ ਹਨ। ਇਕ ਸਟੋਰ ਵਾਲਾ ਇੰਡੀਅਨ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਧੁਰਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਾਤਰ ਉਸਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਦਿਲ ਫੋਲਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਵਰਤਾਰੇ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਚਿੱਤਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿਚ ਇਹ ਸਟੋਰ ਵਾਲਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਵਿਅਕਤੀ ਲੇਖਕ ਖ਼ੁਦ ਹੈ।
ਲੇਖਕ ਨੇ ਇਥੇ ‘ਫਸਟ ਪਰਸਨ’ ਦੀ ਥਾਂ ‘ਥਰਲਡ ਪਸਰਨ’ ਦੀ ਜੁਗਤ ਵਰਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੇਖਕ ‘ਮੈਂ’ ਦੀ ਸੀਮਤ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਪਾਰ ਚਲਾ ਗਿਆ ਹੈ। ‘ਥਰਲਡ ਪਰਸਨ’ ਦੀ ਜੁਗਤ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨਾਲ ਕਹਿਣ ਸਦਕਾ ਆਪਣੇ ਮਕਸਦ ਵਿਚ ਵਧੇਰੇ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਸਟੋਰ ਵਾਲਾ ਬਜ਼ੁਰਗ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੂਤਰ ਦਾ ਕਾਰਜ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਾਤਰ ਉਸ ਵਿਚ ਪਰੋਤੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਵੱਖ ਵੱਖ ਲੇਖ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਕੋ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪਹਿਲੂ, ਵੱਖ ਵੱਖ ਐਪੀਸੋਡ ਜਾਪਦੇ ਹਨ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਕ ਲੜੀ ਵਿਚ ਪਰੋਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ, ਇਕ ਦੂਜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਜਾਪਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਪੁਸਤਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਪਾਠਕ ਸ਼ਬਦ-ਚਿੱਤਰ, ਕਹਾਣੀ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਪਾਠ ਵਿਚੋਂ ਨਾਵਲ ਵਰਗਾ ਸਵਾਦ ਵੀ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਕੇ ਐਲ ਗਰਗ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਸਮੱਰਥਾਵਨ ਵਿਅੰਗ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਵਿਅੰਗ ਦੀ ਜੁਗਤ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਹਰ ਸ਼ਬਦ=ਚਿੱਤਰ ਕਥਾ-ਰਸ ਨਾਲ ਏਨਾ ਓਤਪੋਤ ਹੈ ਕਿ ਪੜ੍ਹਦੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਪਾਠਕ ਖਤਮ ਕਰਕੇ ਹੀ ਦਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਨਿੱਕੀ ਕਹਾਣੀ ਵਾਂਗ ਹਰ ਸ਼ਬਦ ਚਿੱਤਰ ਦਾ ਅੰਤ ਏਨਾ ਨਾਟਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਠਕ ਪੜ੍ਹੇ ਗੇ ਸ਼ਬਦ-ਚਿੱਤਰ ’ਤੇ ਪਿਛਲ ਝਾਤ ਮਾਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹਨਾਂ ਪਾਤਰਾਂ ਵਿਚ ਲਾਟੋ ਖੇਡਣ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ, ਸ਼ਰਾਬੀ, ਫਿਊਨਰਲ ਹੋਮ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਕੇਨ ਤੇ ਬੋਤਲਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਦਿ ਔਰਤਾਂ ਮਰਦਾਂ ਦੇ ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਲੇਖਕ ਨੇ ਅਮਰੀਕਨ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਸਲੋਂ ਹੀ ਦੂਸਰਾ ਪਾਸਾ ਪਾਠਕ ਸਾਹਮਣੇ ਰੂਪਮਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
‘ਟੀਚਰ’ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਔਰਤ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਏਨੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਪਤੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਿਮਾਗ਼ੀ ਤਵਾਜ਼ਨ ਖੋਹ ਬੈਠਦੀ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਇਹ ਗੱਲ ਦਰਸਾਉਣ ਵਿਚ ਸਫਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਅਮਰੀਕੀ ਲੋਕ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਜਾਣਦੇ ਹਨ।
‘ਟਾਈਗਰ’ ਨਾਮੀ ਸਕੈੱਚ, ਰੋਜ਼ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪੀਟਰ ਨੂੰ ਪਾਠਕ ਸਾਹਮਣੇ ਹੂਬਹੂ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਪੀਟਰ ਆਪਣੀ ਬੇਟੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਦੀ ਆਦਤ ਤੋਂ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਤੇ ਬੇਟੀ ਦੁਖੀ ਹਨ। ਉਹ ਖੁਦ ਵੀ ਸ਼ਰਾਬ ਛੱਡਣੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਛੱਡ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਇਹ ਕਾਮਯਾਬ ਸਕੈੱਚ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਵਿਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਰ ਪਲ ਦੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
‘ਫਿਊਨਰਲ ਹੋਮ ਦੇ ਤਮਾਸ਼ੇ’ ਵਿਚ ਗਰਗ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਚਰਿੱਤਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਹੜਾ ਫਿਊਨਰਲ ਹੋਮ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੁਰਦਿਆਂ ਦੀ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲੇਖ ਵਿਚ ਪ੍ਰਹਸਨ ਦੀ ਪੁੱਠ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਇਸ ਸਕੈੱਚ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਦੋਗਲੇ ਕਿਰਦਾਰ ਨੂੰ ਬਖੂਬੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਫਿਊਨਰਲ ਹੋਮ ਵਿਚ ਮੁਰਦਿਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਵਹਾਏ ਹੰਝੂਆਂ ਪਿਛੇ ਇਕੋ ਲਾਲਸਾ ਛਿਪੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਰਨ ਵਾਲਾ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਕੀ ਛੱਡ ਕੇ ਗਿਆ ਹੈ।
ਤੀਸਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਅਮਰੀਕਾ ਇਕ ਗਲੈਮਰ ਹੈ, ਜਿਥੇ ਸਭ ‘ਅੱਛਾ’ ਹੀ ਹੈ। ‘ਦੂਜਾ ਪਾਸਾ’ ਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਲੇਖਕ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਘਿਨੌਣੀਆਂ ਤੇ ਕਰੂਰ ਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਠਕ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗਲੈਮਰ ਦਾ ਤਲਿਸਮ ਟੁੱਟਦਾ ਹੈ। ਬਿਲਕੁਲ ਅਲੱਗ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਤੋਂ ਲਿਖੀ ਗਈ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਲੇਖਕ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਹੈ।
No comments:
Post a Comment