ਨਵੇਂ ਰਿਵੀਊ

Grab the widget  IWeb Gator

ਤੁਹਾਡੇ ਧਿਆਨ ਹਿੱਤ

ਇਸ ਬਲੌਗ ਤੇ ਸਮੀਖਿਆ, ਪੜਚੋਲ, ਮੁੱਖ-ਬੰਦ ਆਦਿ 'ਚ ਲਿਖੇ ਗਏ ਵਿਚਾਰ ਲੇਖਕ ਜਾਂ ਰਿਵੀਊਕਾਰ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹਨ ਤੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਹਿਮਤ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸ਼ੁਕਰੀਆ!

Friday, February 27, 2009

ਗਗਨਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ - ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਇਬਾਰਤ

ਕਿਤਾਬ: ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਇਬਾਰਤ ( ਕਵਿਤਾ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ)

ਲੇਖਕ: ਗਗਨਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ: ਚੇਤਨਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਲੁਧਿਆਣਾ

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵਰ੍ਹਾ: 2008

ਕੀਮਤ: 100 ਰੁਪਏ

ਰਿਵੀਊਕਾਰ: ਡਾ. ਗ਼ੁਲਜ਼ਾਰ ਮੁਹੰਮਦ ਗੌਰੀਆ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਆਸਥਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ – ‘ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਇਬਾਰਤ

ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਇਬਾਰਤਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਗਗਨ ਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ ਦੀ ਪਲੇਠੀ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਰਮਾ ਇਕ ਸਹਿਜ ਕਵੀ ਹੈ । ਉਹ ਕਿਸੇ ਉਚੇਚ ਨਾਲ਼ ਕਵਿਤਾ ਨਹੀਂ ਲਿਖਦਾ ਬਲਕਿ ਕਵਿਤਾ ਸੁਤੇ-ਸਿੱਧ ਲਿਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਇਲਹਾਮ ਨਹੀਂ, ਉਸਦਾ ਨਿਰਉਚੇਚ ਯਤਨ ਹੈ । ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਸਵੈ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਸਵੈ ਲਈ ਵੀ ਉਹ ਜਦੋਂ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਚ ਅਹਿਸਾਸਮੰਦੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਸਾਧਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਇਬਾਰਤਅਤੇ ਮਿਲਦੀ ਗਿਲਦੀ ਰਹੀਂਵਿਚ ਉਹ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਲਈ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਇਕ ਵਾਹਨ ਵਜੋਂ ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਮਸਲਨ

ਮਨ ਅੰਦਰ ਚੱਲ ਰਹੀ

ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਤੋਂ ਵਧਕੇ

ਕਿਹੜੀ ਇਬਾਰਤ ਹੈ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਭਲਾ

----

ਵਿਆਕਰਣ ਬੋਧ ਨਾਲ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖਦੇ ਜਾਂ ਬੀੜਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਇਬਾਰਤਬਣਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਉਸਦੀ ਅੰਦਰਲੀ ਟੁੱਟ-ਭੱਜ ਦੀ ਇਬਾਰਤ ਉਸਦੀ ਕਵਿਤਾ ਹੈ । ਇਸਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਮਿਲਦੀ ਗਿਲਦੀ ਰਹੀਂਵਿਚ ਸਹਿਵਨ ਹੀ ਕਰਦਿਆਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ, ਬੱਚੇ ਦੀ ਕਿਲਕਾਰੀ, ਮਹਿਬੂਬ ਦੀ ਸੁੱਖਣਾ ਅਤੇ ਆਤਮਕ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਦੀ ਦੁਆ ਮੰਗਦਾ ਹੈ । ਮੰਗਦਾ ਉਹ ਕਿਸੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਨਹੀਂ, ਉਸਦੀ ਆਸਥਾ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਹੈ । ਸ਼ਬਦ ਵਿਚ ਆਸਥਾ ਰੱਖਣਾ ਸ਼ਾਇਰ ਦੀ ਵਸੀਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਲਖਾਇਕ ਇਸ ਲਈ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਵੱਡੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਹੀ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਿਥੇ ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ । ਇੰਜ ਉਹ ਓਟ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਨਹੀਂ ਲੋੜਦਾ, ‘ਸ਼ਬਦ’ ’ਚ ਆਪਣਾ ਯਕੀਨ ਦ੍ਰਿੜਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।

----

ਇਸ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿਚ ਸ਼ਰਮਾ ਦਾ ਦੂਜਾ ਵੱਡਾ ਸਰੋਕਾਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਆਸਥਾਰੱਖਣ ਦਾ ਹੈ। ਜਿਊਣ ਲਈ ਮਨੁੱਖ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜਿਵੇਂ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਫ਼ਰੰਟ ਤੇ ਦਸਤਪੰਜਾ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਇਸ ਜੁਝਾਰੂਮਈ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਉਸਦਾ ਵੱਡਾ ਯਕੀਨ ਕਵਿਤਾਵਿਚ ਹੈ । ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਦਿਆਂ, ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ, ਸੁਣਦਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਵਿਚ ਇਕ ਨਵੀਂ ਊਰਜਾ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਉਹ ਜਿਵੇਂ ਹਰ ਔਕੜ ਨੂੰ ਸਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ-ਬਰ-ਤਿਆਰ ਹੈ । ਉਸਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਦਰ ਤੋਂ’, ‘ਦੋ ਦਿਨ ਜਿਊਂਦੇ ਜਾਗਦੇ’, ‘ਵਗਦਾ ਪਾਣੀ-ਕਿਰਦੀ ਰੇਤ’, ‘ਮੋੜ ਤੋਂ ਅੱਗੇ’, ‘ਅਸੀਂ ਫ਼ਿਰ ਆਵਾਂਗੇ’ – ਥੋੜ੍ਹੇ ਬਹੁਤੇ ਫ਼ਰਕ ਨਾਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਦੀ ਹੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਹਨ । ਆਸ਼ਾਵਾਦੀ ਸੋਚ ਮੌਤ ਤੇ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਰਗੀ ਹੈ

ਮੌਤ ਕਦ ਹੈ ਕਰ ਸਕੀ

ਜੀਵਨ ਦਾ ਅੰਤ

ਇਕ ਦਰ ਭਿੜ ਜਾਵੇ

ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਂਦੇ ਅਨੰਤ

ਮਰਣ ਹੈ ਮਰਨਾ

ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਜਿਊਂਦਾ ਮਰਾਂ?

ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬੁਝੀ ਹੋਈ ਰੂਹ ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਦੀ ਰੁਸ਼ਨਾਈ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ । ਜੋ ਮਰੀਆਂ ਰੂਹਾਂ ਵਿਚ ਜੀਵਨ ਭਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋਵੇ ਉਸ ਨਾਲੋਂ ਚੰਗੀ ਹੋਰ ਕਿਹੜੀ ਕਵਿਤਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜ਼ਿੰਦਗ਼ੀ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਦੇ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਬੜੇ ਹੀ ਪਿਆਰੇ ਹਨ।

----

ਗਗਨ ਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ ਦੇ ਇਸ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿਚ ਉਸਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਸਰੋਕਾਰ ਹੈ ਲੋਕਾਈ ਦੇ ਦਰਦਦੀ ਪਹਿਚਾਣ, ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਅਤੇ ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਹਮਦਰਦੀ। ਸ੍ਰ. ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਵਿਤਾ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰਵਿਚ ਉਹ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਪਾਠਕ ਦੇ ਜ਼ਿਹਨ-ਨਸ਼ੀਨ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤੀਆਂ? ਸਾਮਰਾਜੀ ਜੂਲ਼ੇ ਹੇਠੋਂ ਕੱਢਕੇ ਆਪਣੇ ਮੁਲਕ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇਕ ਚੰਗਾ ਜੀਵਨ ਜਿਊਂਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਤਸੱਵਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਸੀ । ਪ੍ਰੰਤੂ ਅਜ਼ਾਦੀ ਮਿਲਣ ਦੇ ਸੱਠ ਸਾਲ ਬੀਤ ਜਾਣ ਦੇ ਪਿੱਛੋਂ ਵੀ ਹਾਲਤ ਤਕਰੀਬਨ ਜਿਉਂ-ਦੀ-ਤਿਉਂ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ । ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹੀ ਤਾਂ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਰੂਹ ਕੁਰਲਾ ਰਹੀ ਹੈ

ਮੈਂ ਜਿਊਂਦਾ ਹਾਂ ਅਜੇ

ਮਰਿਆ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਮੈਂ।

ਦੌੜਿਆ ਫਿਰਦਾ ਹਾਂ ਮੈਂ

ਥੋੜ੍ਹ-ਜ਼ਮੀਨੇ ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ

ਉਸਦਾ ਲਹੂ ਬਣ ਕੇ

ਹਉਕੇ ਭਰਦੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਵਿਚ

ਸਾਬਤ-ਸਬੂਤਾ ਫਿਰਦਾ ਹਾਂ ਮੈਂ

ਜਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲ਼ੇ ਬਾਗ਼ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਵਿਚ ਸਾਹ ਲੈਂਦਾ

ਜਿਊਂਦਾ ਹਾਂ ਮੈਂ ਅਜੇ ।

ਇਵੇਂ ਹੀ ਦਹਿਸ਼ਤਪ੍ਰਸਤੀ ਦੀ ਪੁਸ਼ਤ-ਪਨਾਹੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਧਰਮ ਦੀ ਆੜ੍ਹ ਹੇਠ ਅਧਾਰਮਿਕ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਖ਼ੂਨ ਖ਼ੌਲ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਇਥੇ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਮੱਦੇ-ਨਜ਼ਰ ਰੱਖਣਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਆਪਣੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਨਈ ਕਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਓਟ ਕਿਉਂ ਭਾਲਦਾ ਹੈ? ਇਹ ਗੱਲ ਵਾਜਬ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਰਾਜਸੱਤਾ ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰ. ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਮਹਿਜ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੁੱਤ ਪੂਜਕੇ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਦੀ ਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਰੱਖਕੇ ਸੁਰਖ਼ਰੂ ਹੋਣ ਦਾ ਸੁਖਾਲਾ ਰਾਹ ਲੱਭਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਭਾਰਤ ਤਾਂ ਜਨਤਾ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਵਿਚ ਸਮਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਵੀ ਨੂੰ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਹੀਦ ਜੇ ਹੁਣ ਵੀ ਜਿਊਂਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸਦੀ ਹੋਂਦ ਉਨੀਂ ਹੀ ਸਾਰਥਕ ਹੈ। ਕਵੀ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਉਸਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸ੍ਰ. ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਜੇ ਜਿਊਂਦਾ ਹੈ।

----

ਅੱਥਰੂ ਪੀਣਿਆਂ ਦੇ ਵਾਰਸਕਵਿਤਾ ਵੀ ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀ ਵਧੀਆ ਕਵਿਤਾ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜਕੇ ਤੁਰਦਿਆਂ ਪਾਠਕ ਇਕ ਚੰਗੇ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਅੱਖਾਂ ਵਿਚ ਭਰਨ ਦਾ ਹੀਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਮੰਜ਼ਿਲ’, ‘ਸੁਪਨਜੋਤ’, ‘ਰੱਬ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰਆਦਿ ਵੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀਦੇ ਪਿਆਰ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।

----

ਬਦਲਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਜਿਊਂਦਾ ਕਾਮਰੇਡਕਵਿਤਾ ਵਿਚ ਉਹ ਸੋਵੀਅਤ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਵਿਗਠਨ ਮਗਰੋਂ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿਚ ਉੱਠੇ ਬਹਿਸ-ਮੁਬਾਹਿਸੇ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਕਾਵਿਕ ਰਾਏ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੀ ਅਜੇ ਵੀ ਉਨੀਂ ਹੀ ਸਾਰਥਕਤਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਲੋਕ-ਕਲਿਆਣਕਾਰੀ ਹੈ। ਕੁਲ ਮਿਲਾਕੇ ਗਗਨ ਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ ਇਕ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਾਲੇ ਕਵੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੀ ਉਭਰਦਾ ਹੈ।

----

ਇਸ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਗਗਨ ਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਬਾਰਾਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦਰਜ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੇ ਤਕਨੀਕੀ ਪੱਖ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸਿਨਫ਼ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਵਿਦਵਾਨ ਹੀ ਰਾਇ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਚ ਜੋ ਭਾਵ ਅਤੇ ਅਹਿਸਾਸ ਕਵੀ ਨੇ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੇ ਹਨ ਉਹ ਉਸਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਵਿਧਾ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਧੇਰੇ ਟੁੰਬਵਾਂ ਹੈ। ਪਿਆਰ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ, ਵਿਛੋੜੇ ਦੀ ਕਸਕ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਲਲਕ ਤੇ ਇੱਛਾ, ਔਕੜਾਂ ਨੂੰ ਸਰ ਕਰ ਸਕਣ ਦਾ ਟੀਚਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਿਅਰਾਂ ਵਿਚ ਕਵੀ ਨੇ ਬੜੀ ਹੀ ਅਹਿਸਾਸਮੰਦੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਚੋਣਵੇਂ ਸ਼ਿਅਰ ਪੇਸ਼ ਹਨ

ਭਟਕਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਜੇ ਬਲ ਮਿਲੇ, ਤਾਂ ਖ਼ਤ ਲਿਖੀਂ,

ਮੇਰੀ ਖ਼ਾਤਿਰ ਦੋਸਤਾ ਕੋਈ ਪਲ ਮਿਲੇ, ਤਾਂ ਖ਼ਤ ਲਿਖੀਂ।

ਐਸਾ ਕੋਈ ਦਰਦ ਨਾ ਜੋ ਉਮਰ ਨਾਲੋਂ ਹੈ ਬੜਾ,

ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਰੱਖ ਦੋਸਤਾ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਜਜ਼ਬਾਤ ਨੂੰ ।

ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਮੈਂ ਕਿ ਖੋਏ ਲਾਲ ਮੁੜ ਲੱਭਣੇ ਨਹੀਂ,

ਦਿਲ ਵੀ ਮੇਰਾ ਜਾਣਦੈ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਪਰ ਟੋਲ੍ਹਦੈ।

----

ਗਗਨ ਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ ਨਰੋਈਆਂ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਗਤੀਵਾਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਇਆ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈ। ਉਸਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਤੇ ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਰਾਮਪੁਰੀਆਂ, ਪਾਸ਼, ਪਾਤਰ ਅਤੇ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਦਿਲ ਦੀ ਕਾਵਿ-ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ। ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਬੂਲਣਾ ਕੋਈ ਮਾੜੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਸ਼ਾਇਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਨਿਰੂਪਣ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੇ ਪਿੜ ਵਿਚ ਅੱਗੇ ਪੁਲਾਂਘਾਂ ਪੁੱਟਦਿਆਂ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਵੱਖਰੀ ਕਾਵਿ-ਸ਼ੈਲੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾ ਦੇਵੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਵੱਖਰਾ ਕਵੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਗਗਨ ਦੀਪ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਇਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸ਼ਾਇਰ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ ਹੈ, ਉਹ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਹੈ।

***********************


Thursday, February 26, 2009

ਸੁਖਿੰਦਰ - ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ

ਕਿਤਾਬ: ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ( ਕਵਿਤਾ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ)

ਲੇਖਕ: ਸੁਖਿੰਦਰ

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ: ਲੋਕਗੀਤ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਇੰਡੀਆ

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵਰ੍ਹਾ: 2008

ਕੀਮਤ: 10 ਡਾਲਰ

ਰਿਵੀਊਕਾਰ: ਡਾ. ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬੋਹਾ

ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਨ ਭਰਪੂਰ ਸ਼ਾਇਰੀ :ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ

ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਸਾਡੇ ਸਮਿਆਂ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਖੂੰਖਾਰ ਵਰਤਾਰਾ ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰੇਕ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਕਲਾਵੇ ਚ ਸਮੇਟਦਿਆਂ ਮਨੁੱਖੀ ਹੋਂਦ ਲਈ ਨਵੇਂ ਖਤਰੇ ਸਹੇੜੇ ਹਨ। ਖੇਤੀ, ਉਦਯੋਗ, ਸਿਖਿਆ, ਸਿਹਤ, ਰਾਜਨੀਤੀ, ਭਾਸ਼ਾ, ਸਮਾਜ, ਸਭਿਆਚਾਰ ਆਦਿ ਸਭ ਵਰਤਾਰੇ ਇਸ ਦੇ ਜਬਾੜ੍ਹਿਆਂ ਹੇਠ ਆਏ ਚੀਥੜੇ-ਚੀਥੜੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਚਿੰਤਨਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਧਿਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਅਜਿਹੇ ਮਾਹੌਲ ਅੰਦਰ ਹਾਸ਼ੀਆਕ੍ਰਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਮਨੁੱਖ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਭਾਸ਼ਾ, ਸਮਾਜਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਫਿਕਰਮੰਦੀ ਪੱਖੋਂ ਵਧੇਰੇ ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਨੀ ਸੁਰ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਸੁਖਿੰਦਰ ਆਪਣੀ ਕਾਵਿ ਪੁਸਤਕ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨਅੰਦਰ ਆਪਣੇ ਸਮਕਾਲੀ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਸੰਜੀਦਾ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਵਿਚਾਰਾਂ ਕਰਦਾ ਤੇ ਅਰਥ ਭਰਪੂਰ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।

----

ਆਵਾਸ-ਪਰਵਾਸ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਵਧੇਰੇ ਪਦਾਰਥਕ ਸੁੱਖ-ਸਹੂਲਤਾਂ ਮਾਨਣ ਪੱਖੋਂ ਸੁਖਿੰਦਰ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੀ ਇਹ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਮਕਾਲ ਪ੍ਰਤੀ ਵਧੇਰੇ ਚੇਤੰਨ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਅੰਦਰ ਆਪਣੇ ਸਮਾਜਿਕ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਅਤੇ ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਨਿੱਘਰਦੀ ਹੋਂਦ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਫਿਕਰਮੰਦੀ ਦਾ ਇਜ਼ਹਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸੁਖਿੰਦਰ ਦੇ ਹਥਲੇ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੀਆਂ ਸਮੁੱਚੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੇ ਵਸਤੂ-ਵਿਧਾਨ ਰਾਹੀਂ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੇ ਦੌਰ ਚ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਖੰਡਿਤ ਆਧੁਨਿਕਤਾ, ਉਪਰਾਮਤਾ, ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਨਾ-ਬਰਾਬਰੀ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਨ, ਜੰਗਾਂ, ਯੁੱਧਾਂ, ਔਰਤ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਭੋਗਣ ਦੀ ਵਸਤੂ ਸਮਝਣਾ, ਦੇਹਵਾਦੀ ਕਾਮੁਕ ਰੁਚੀਆਂ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਦਬੰਗ ਹੋ ਕੇ ਕਹਿਣਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਕਲਮ ਦੀ ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਮਕਾਲੀ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਖਹਿੰਦੀ, ਧੁਰ ਜੜ੍ਹ ਤੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੇ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਗ਼ੈਰ-ਮਾਨਵੀ ਸਿੱਟਿਆਂ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਸਿਰਜਦੀ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਚੁਕੰਨਿਆਂ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਅਰਥਚਾਰਾ, ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਗਾੜਾਂ ਬਾਰੇ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਭਾਰਤੀ ਪਿੰਡੇ ਤੇ ਪੈ ਰਹੇ ਇਸ ਦੇ ਹਨੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਰੀਕੀ ਨਾਲ ਟੋਂਹਦੀ ਹੈ:

ਮੈਂ ਲੱਭ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਦੇ ਮਖੌਟੇ ਪਿੱਛੇ

ਛੁਪੀ ਹੋਈ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ

ਜੋ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸ ਸਕੇ-

ਆਰਥਿਕ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਨਾਂ ਉੱਤੇ

ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ

ਕਿਉਂ ਉਜਾੜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ....

ਡਾਲਰਾਂ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਦੌੜ

ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਕਿਉਂ

ਕਤਲ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ

ਰਾਜਨੀਤੀ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੀ ਦਲਦਲ ਵਿੱਚ

ਨਿੱਤ ਕਿਉਂ ਡੂੰਘੀ ਧੱਸਦੀ ਜਾ ਰਹੀ

----

ਆਵਾਸ-ਪਰਵਾਸ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਰੇਕ ਵਰਤਾਰਾ ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਚ ਮਾਨਵੀ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਪੈਰਵਾਈ ਕਰਦਾ ਮਨੁੱਖ ਦੋਖੀ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਆੜੇ ਹੱਥੀਂ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬੀ ਖਾਲਸਾਈ ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਪੱਛਮੀਕਰਨ ਦੇ ਮਿਕਸ ਕਲਚਰ ਅਤੇ ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਘਟ ਕੇ ਹੋਏ ਅੱਧੇ ਅਤੇ ਅਪੰਗ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਆਪਣੀ ਕਲਮ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਲੋਕਾਈ ਦੇ ਨਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਗੌਲਣਯੋਗ ਪੱਖ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਿੱਧੀ ਦਖ਼ਲ-ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਦੀ ਥਾਂ ਆਪਣੇ ਕਾਵਿਕ ਮੁਹਾਵਰੇ ਰਾਹੀਂ ਚਿੰਤਨ-ਮੰਥਨ ਕਰਦਾ ਵਧੇਰੇ ਸੰਜੀਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ:

ਜਦੋਂ ਸੱਤ ਦਰਿਆਵਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕੇ ਢਾਈ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੇ

ਰਹਿ ਗਏ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ, ਕੁਰੱਪਟ ਰਾਜਨੀਤਕ ਨੇਤਾ

ਲੋਕ ਮਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਵੋਟਾਂ ਮੰਗਣ ਦੀ ਥਾਂ

ਭੋਲੇ-ਭਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਫੀਮ, ਚਰਸ, ਭੰਗ, ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ

ਗੱਫ਼ੇ ਵਰਤਾ ਕੇ ਤਾਕਤ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ

----

ਦੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਹੋਣ ਦਾ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਸਲੀਅਤ ਦੀ ਪਛਾਣ ਦੇ ਪਰਦੇ ਚਾਕ ਕਰਦੀ ਸੁਖਿੰਦਰ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਇਸ ਨੂੰ ਤਕੜੇ ਮਾੜੇ ਦੀ ਲੁੱਟ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਕੇ ਦੇਖਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੇ ਨਾਂਅ ਹੇਠ ਸਮੁੱਚਾ ਸੰਸਾਰ ਛੋਟੇ-ਵੱਡੇ ਯੁੱਧਾਂ ਦਾ ਅਖਾੜਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲੁਕਵੇਂ ਸੱਚ ਦਾ ਅਹਿਮ ਪਹਿਲੂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਅਗਵਾਈ ਕਰਤਾ ਦੇਸ਼ ਖ਼ੁਦ ਆਪ ਅਨੇਕਾਂ ਅੰਦਰੂਨੀ-ਬਾਹਰੀ ਖ਼ਾਨਾ-ਜੰਗੀ ਵਿੱਚ ਘਿਰੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਮਾਨਵ ਭਲਾਈ ਕਾਰਜ ਵਜੋਂ ਇਸ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦਾ ਹੋਕਾ ਜਿੱਥੇ ਸੰਸਾਰ ਪੱਧਰ ਤੇ ਅਮਨ ਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਈ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਆਧੁਨਿਕਤਾ ਦੇ ਵਰਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਪਟੀ ਅਖੌਤੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀਵਨ ਜਿਊਣ ਜਾਚ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਇਹ ਸੱਚ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਇੰਝ ਸਿਰਜਦੀ ਹੈ :

ਨਵੇਂ ਯੁਗ ਦੇ ਵਰਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਪਟੀ

ਪਰਾ-ਆਧੁਨਿਕ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਦੇ ਖਚਰੇਪਣ ਨੇ

ਗੰਧਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਨੇ

ਸਾਡੀ ਚੇਤਨਾ ਵਿੱਚ ਵਗ ਰਹੇ

ਨਿਰਮਲ ਪਾਣੀਆਂ ਦੇ ਝਰਨੇ

----

ਗਲੈਮਰ ਦੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਅੰਦਰ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਖਿਲਵਾੜ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ. ਸਾਮਰਾਜੀ ਜੁੰਡਲੀ ਵੱਲੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਜਿਉਂਣ ਦੇ ਸਲੀਕੇ, ਪਹਿਰਾਵੇ, ਭਾਸ਼ਾ, ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀਆਂ ਧੱਜੀਆਂ ਉਡਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਮਨੁੱਖ ਅੰਦਰਲੀ ਮਨਫ਼ੀ ਹੋਈ ਮਾਨਵਤਾ ਪਦਾਰਥਕ ਲਾਲਸਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁੰਮ ਰਹੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਝੂਠ, ਫਰੇਬ, ਧੋਖੇ, ਦੰਗੇ, ਠੱਗੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਬਕ ਸਿਖਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ ਦੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਦੇਣਾਂ ਬਾਰੇ ਸੁਖਿੰਦਰ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਰਾਹੀਂ ਬੇਬਾਕ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਕਰਦਾ ਹੈ :

ਗਲੋਬਲੀਕਰਨ

ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕੋਨੇ-ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ

ਟੈਲੀਵੀਜ਼ਨ ਦੀਆਂ ਸਕਰੀਨਾਂ ਰਾਹੀਂ

ਜ਼ਿੰਦਗੀ

ਜਿਉਂਣ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਦੇ

ਝੂਠੇ ਸੁਪਨੇ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ

ਪ੍ਰਪੰਚ ਰਚ, ਰਾਤੋ ਰਾਤ

ਅਮੀਰ ਬਣਨ ਦੇ ਨੁਸਖ਼ੇ ਵੇਚਣ ਦਾ

ਜੋ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ

ਉਸ ਦੀ ਚਕਾਚੋਂਧ ਦੇ ਪਿੱਛੇ

ਪਿੱਛੇ ਲੱਗੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ

ਅਰਬੀ ਘੋੜਿਆਂ ਵਾਂਗੂੰ ਸਰਪਟ

ਦੌੜ ਰਹੇ ਨੇ ਲੋਕੀਂ

----

ਜੀ-7 ਮੁਲਕਾਂ ਦੀ ਇਹ ਕੋਝੀ ਚਾਲ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਾਅਰੇ ਹੇਠ ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਧੁਨ ਰਾਗ ਅਲਾਪਿਆ ਜਾਵੇ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਧਰਾਤਲ ਤੇ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕੋਈ ਭਾਸ਼ਾ, ਧਰਮ, ਜਾਤੀ, ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਬਿਖੇੜਾ ਨਾ ਰਹੇ। ਪਰ ਵਿਸ਼ਵ ਚਿੱਤਰਪਟ ਤੇ ਇੱਕੋ ਭਾਸ਼ਾ, ਸਭਿਆਚਾਰ ਬੌਧਿਕਤਾ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਅਲਾਮਤਾਂ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਭਾਸ਼ਾ ਪੱਖੋਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਰਨਾ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਲੁੱਟ-ਖਸੁੱਟ ਨੂੰ ਸਾਮਰਾਜੀ ਸੁਭਾਅ ਅਨੁਸਾਰੀ ਨਵੀਆਂ ਜ਼ਰਬਾਂ ਦੇਣ ਪੱਖੋਂ ਵਿਸ਼ਵ ਤੇ ਆਪਣਾ ਏਕਾਧਿਕਾਰ ਜਮਾਉਣਾ ਹੈ। ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਨਵਾਂ ਜਾਲ, ਤਕਨੀਕ ਪੱਖੋਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕਰਦਿਆਂ ਮਨੁੱਖੀ ਦਿਮਾਗ਼ਾਂ ਨੂੰ ਉਲਟਾ ਗੇੜ ਵੀ ਦੇਣਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸੁਹਜ-ਸੁਆਦ ਦੇ ਭਰਮ-ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫਸਾਉਂਦਿਆਂ ਮਨੁੱਖੀ ਸੋਚ ਤਰਕ ਦੇ ਬੂਹਿਆਂ ਨੂੰ ਭੇੜਨਾ ਹੈ। ਜੀ-7 ਮੁਲਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਤੀਸਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਮੁਲਕਾਂ ਉੱਪਰ ਨਵੀਂ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ, ਭਾਸ਼ਾ, ਸਭਿਆਚਾਰ, ਸਾਹਿਤ, ਸਮਾਜਿਕ ਨੈਤਿਕ-ਕਦਰਾਂ ਪੱਖੋਂ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਦੀ ਨਵੀਂ ਛਤਰੀ ਤਾਣ ਕੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ ਪੁੱਟਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਮਿਆਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਤ੍ਰਾਸਦਿਕ ਹੋਣੀ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ। ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਸੁਖਿੰਦਰ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਮਿਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਦਰਿੰਦਗੀ ਭਰਪੂਰ ਹਾਦਸਾ ਕਰਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ:

ਮਨੁੱਖੀ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੇ

ਦਰਿੰਦਗੀ ਦੇ,

ਇਹ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਹਾਦਸੇ

ਸਾਡੇ ਮੱਥਿਆਂ ਵਿੱਚ,

ਸਦਾ ਹੀ ਨਾਸੂਰ ਬਣ ਕੇ

ਰਿਸਦੇ ਰਹਿਣਗੇ

----

ਨਿਸ਼ਕਰਸ਼ ਪੱਖੋਂ ਆਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਖਿੰਦਰ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨਦੀਆਂ ਕਾਲੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਦੇ ਪਾਏ ਲੰਮੇਰੇ ਹਨੇਰਿਆਂ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਗਹਿਰਾਈ ਤੋਂ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਥਾਂ-ਥਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਖ਼ਬਰਦਾਰ ਕਰਦਾ ਉਹ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਘੂਕੀ ਤਿਆਗਣ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨੇਰਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਜੂਝਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ:

ਚਲੋ : ਆਪਣੀ ਘੂਕੀ ਚੋਂ ਜਾਗੀਏ

ਚਲੋ : ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣੀਏ

ਚਲੋ : ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਉੱਤੇ ਪਈ ਸਮਿਆਂ ਦੀ ਧੂੜ ਧੋ ਦੇਈਏ

ਚਲੋ : ਦੋ ਮੂੰਹੇਂ ਸੱਪਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ਤੋਂ ਮਖੌਟੇ ਲਾਹ ਆਈਏ !

*************************************



Wednesday, February 11, 2009

ਗੁਰਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਕਾਹਲੋਂ - ਸੂਰਜ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼

ਕਿਤਾਬ: ਸੂਰਜ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ( ਨਿਬੰਧ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ)

ਲੇਖਕ: ਗੁਰਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਕਾਹਲੋਂ

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵਰ੍ਹਾ: 2009

ਰੀਵਿਊਕਾਰ: ਰੋਜ਼ੀ ਸਿੰਘ

ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਜਿਥੇ ਯਥਾਰਥਵਾਦ, ਅਧਿਆਤਮਕ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਢੁਕਵੀਂ ਜਗ੍ਹਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਉਥੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕਤਾ ਨੂੰ ਅੱਖੋਂ ਪਰੋਖੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾਸਵਸਥ ਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਸਾਹਿਤ, ਗਿਆਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ੍ਰੋਤ ਵੀ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਖਾਸੀ ਨਵੀਨਤਾ ਆਈ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਵੇਂ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ ਦੇ ਦਵਾਰ ਵੀ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹਨਸਿਹਤਮੰਦ ਸਾਹਿਤ ਰਚਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਠਕ ਵਰਗ ਦਾ ਘੇਰਾ ਵੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈਨਵੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਅਤੇ ਖੋਜਾਂ ਨੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ ਹੈਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਖਾਸੇ ਲੇਖਕ ਇੰਟਰਨੈਟ, ਅਖਬਾਰਾਂ, ਰਸਾਲਿਆਂ ਆਦਿ ਜਰੀਏ ਆਪਣੀਆਂ ਸਹਿਤਕ ਕਿਰਤਾਂ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣਾਉਂਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਏ ਹਨਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਚਰਚਿਤ ਨਾਮ ਗੁਰਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਕਾਹਲੋਂ ਦਾ ਹੈ

----

ਗੁਰਪ੍ਰਤਾਪ ਜਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਤਲਖ਼ ਹਕੀਕਤਾਂ ਤੋਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਕਿਫ਼ ਰਿਹਾ ਹੈ ਸਗੋਂ ਉਸਨੇ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘ ਕੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈਉਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਉਰ, ਸਿੱਧਕ ਤੇ ਸਿਰੜ ਦਾ ਮਾਦਾ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈਉਸ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਯਾਤ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਹੰਢਾਏ ਸਹਿਮ ਅਤੇ ਡਰ ਦਾ ਇੰਨਬਿੰਨ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨਕਾਲਜ ਅਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀ ਚਹਿਲ ਪਹਿਲ ਵਾਲੀ ਜਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹਨੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਡਰਾਉਂਣੀਆਂ ਰਾਹਾਂ ਤੱਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਉਸਦੀ ਹਯਾਤ ਵਿੱਚ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈ ਜੋ ਉਸਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ

----

ਗੁਰਪ੍ਰਤਾਪ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਰਸ਼ਨ ਸ਼ਾਸਤਰ ਵਾਂਗ ਜਿੰਦਗੀ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਹਕੀਕਤ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨਬੌਧਿਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਕਈਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਰਗ ਲਈ ਡਾਢੀਆਂ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਵੀ ਹਨਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬਣ ਕੇ ਵਿਚਰਣਾ, ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਖਾਹਿਸ਼ ਰੱਖਣਾ, ਤੇ ਹਮੇਸਾਂ ਮੌਸਸਮਾਂ ਦੀ ਬਹਾਰ ਨੂੰ ਮਾਨਣਾ ਬੋਧਿਕ ਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਦਿਮਾਗ ਦਾ ਕਾਰਜ ਹੈ

----

ਗੁਰਪ੍ਰਤਾਪ ਨੇ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਤੋਂ ਮਾਣਿਆ ਹੈਉਹ ਬਨਾਉਟੀ ਤੇ ਨਕਲੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਕੇ ਕੁਦਰਦ ਦੇ ਸੁਹੱਪਣ ਸੰਗ ਬਿਤਾਈ ਹਯਾਤ ਦੀ ਹਾਮੀ ਭਰਦਾ ਹੈਕੁਦਰਤ ਦੇ ਨਜ਼ਾਰਿਆਂ ਤੇ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਸਾਇੰਸ ਦਾ ਪ੍ਰਸੰਗਿਤ ਗਿਆਨ ਉਸਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਥਾਂ ਥਾਂ ਤੇ ਹਾਜਿਰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਬਦਲਦੇ ਸੰਮੀਕਰਣ, ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਉਤਾਰਚੜਾਅ, ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੈ ਰਹੀਆਂ ਦਰਾੜਾਂ ਦਾ ਦੁਖਦਾਈ ਵਿਮੋਚਣ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੈ ਅਤੇ ਬਦਲਾਵ ਦੀ ਚੇਸ਼ਟਾ ਵੀ ਕਿਧਰੇ ਸਮੋਈ ਬੈਠੀ ਲਗਦੀ ਹੈਰਚਨਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਮੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇੰਝ ਲਗਦੈ ਕੇ ਬੰਦਾ ਸਮਾਧੀ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਵੇਉਸਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਰਹੱਸਮਈ ਫਲਸਫੇ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਗਿਆਨ ਹੈਰੁਹਾਨੀ ਅਨੁਭਵ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਪਹਿਲੂਆਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਖਾਸੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈਉਹ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਰਹੱਸਮਈ ਨਾ ਸਮਝ ਕੇ ਤਰਕ ਅਤੇ ਹਕੀਕਤ ਦੀ ਕਸੋਟੀ ਤੇ ਪਰਖ ਸਕਣ ਦੇ ਕਾਬਿਲ ਹੈ

----

ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੁਨਰ ਦਾ ਹੋਣਾ ਕਲਾ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋਣਾ ਉਸਦੀ ਸਿਖ਼ਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਓਨਾਂ ਹੀ ਔਖਾ ਕਾਰਜ ਹੈ ਜਿੰਨਾ ਅਸਾਨ ਕਹਿ ਲੈਣਾਮੰਜਿਲਾਂ ਅਸਾਨ ਤਾਂ ਹੀ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ ਜੇਕਰ ਕਾਹਲ ਨੂੰ ਮਨਫ਼ੀ ਕਰਕੇ ਸਲੀਕੇ ਅਤੇ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ ਨਾਲ ਵਿਚਰਿਆ ਜਾਵੇਗੁਰਪ੍ਰਤਾਪ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਰੂਹ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਵੀ ਸੂਰਜ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਉਸਦੇ ਨਾਲ਼ ਨਾਲ਼ ਵੀ ਚੱਲਣਾ ਲੋਚਦੈ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਤਪਸ਼ ਦੀ ਹੋਂਦ ਤੀਬਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਛਾਲੇ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਹਨ ਪਰ ਆਪਣੇ ਮਿਥੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਉਹ ਹਰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਤਪਰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈਉਸਦੀ ਇਛਾ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਮੁਸਾਫ਼ਰ ਬਣ ਕੇ ਮਾਨਣ ਦੀ ਹੈ ਸਗੋਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਰਾਮ ਲੀਲਾ ਨੂੰ ਰਾਮ ਬਣ ਕੇ ਵੇਖਣ ਤੱਕ ਦੀ ਹੈਉਸਦੀਆਂ ਕਈ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਹਜਨਾਤਮਿਕ, ਰਮਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵੀ ਭਰਮਾਰ ਹੈਸੁਹਜ ਤੇ ਸਲੀਕੇ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਧਾਰ ਬਣ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰੀਤਕ ਬਣਦੀ ਹੈ

----

ਗੁਰਪ੍ਰਤਾਪ ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਵੀ ਹਾਮੀ ਹੈ ਕਿ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਲ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਕਦੀ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਰਚੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਸਗੋਂ ਨਾਕਾਮ ਪਿਆਰ ਹੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਦਾ ਹੈਉਸਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਦੀ ਨਕਾਮੀ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਤੇ ਹੈ ਹੀ ਨਾਲ ਹੀ ਸੁਖਤ ਮਿਲਾਪ ਤੇ ਦੁਖਦਾਈ ਵਿਛੋੜਿਆਂ ਦਾ ਮਿਲਿਆ ਜੁਲਿਆ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈਇਸ਼ਕ ਨੂੰ ਰੱਜ ਕੇ ਨਾ ਹੰਢਾ ਸਕਣ ਦਾ ਪਛਤਾਵਾ, ਮਹਿਬੂਬ ਦਾ ਨਾ ਮੁੱਕਣ ਵਾਲਾ ਇੰਤਜਾਰ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ

----

ਸੂਰਜ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਗੁਰਪ੍ਰਤਾਪ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਿਬੰਧ/ਲੇਖ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਭਰਪੂਰ ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਰੂ-ਬ-ਰੂ ਹੋਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲੇਗਾਮੈਂ ਇਸ ਹਥਲੀ ਕਿਤਾਬ ਦੇ ਸਹਿਤ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਸਮੂਲ ਹੋਣ ਤੇ ਨਿਹਾਇਤ ਖੁਸ਼ੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾਂ, ਤੇ ਸਮੂਹ ਪਾਠਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨਿੱਘਾ ਇਸਤਕਬਾਲ ਵੀ ਕਰਦਾਂ, ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਦੁਵਾਵਾਂ ਵੀ ਕਰਦਾਂ ਕੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਤੁਰਨ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਉੱਦਮ ਗੁਰਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਕਾਹਲੋਂ ਨੇ ਕੀਤੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਕਦੇ ਥੱਕੇ ਨਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਮਿਥੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਦਿਨ ਰਾਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦਾ ਰਹੇ ਅਤੇ ਮਿਆਰੀ ਲਿਖਤਾਂ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਝੋਲ਼ੀ ਪਾਉਂਦਾ ਰਹੇਆਮੀਨ……!!












Tuesday, February 3, 2009

ਸੰਤੋਖ ਧਾਲੀਵਾਲ - ਸਰਘੀ (ਨਾਵਲ)

ਕਿਤਾਬ: ਸਰਘੀ (ਨਾਵਲ)

ਲੇਖਕ: ਸੰਤੋਖ ਧਾਲੀਵਾਲ (ਯੂ.ਕੇ.)

ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਵਰ੍ਹਾ: 2008

ਵਿਸ਼ਾ: ਸਰਘੀ: ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਦਸਤਾਵੇਜ਼

ਰੀਵਿਊਕਾਰ: ਡਾ. ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ

ਸੰਤੋਖ ਧਾਲੀਵਾਲ ਇੱਕ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਹੈ ਉਸਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗਤਾ ਦਾ ਖੇਤਰ ਪੰਜਾਬੀ ਗਲਪ ਹੈਭਾਵੇਂ ਉਸਨੇ ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਰਚਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਪਛਾਣ ਇੱਕ ਗਲਪਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੀ ਸਥਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈਉਸਨੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੋ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਨੱਚਦੇ ਮੋਰਾਂ ਵਾਲੀ ਚਾਦਰ’(2000), 'ਕ੍ਰਾਸ ਲਾਈਨ' (2004) ਤੇ ਦੋ ਨਾਵਲ ਉਖੜੀਆਂ ਪੈੜਾਂ’(2005) ਤੇ 'ਸਰਘੀ' (2008) ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਹਨਜੇਕਰ ਉਸਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸਿਲਸਲੇਵਾਰ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਧਾਲੀਵਾਲ ਦੀ ਗਲਪ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਗਰਾਫ ਨਿਰੰਤਰ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈਜਿੱਥੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿਆਂ ਤੇ ਨਾਵਲ ਉਖੜੀਆਂ ਪੈੜਾਂਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗਲਪ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਓਥੇ ਉਸਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਉਸਦੀ ਉਸ ਮਾਨਵੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਪਛਾਣੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੀ ਸਿਰਫ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਸਗੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ, ਉਹ ਮਾਨਵੀ ਪੱਖਾਂ ਤੇ ਮਾਨਵੀ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮੁੱਚੇ ਮਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ

----

ਉਸਦੀ ਗਲਪ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਇੱਕ ਪੱਖਾਂ ਉੱਪਰ ਹੀ ਕੇਂਦਰਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਸਗੋਂ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਸਮੁੱਚ ਨੂੰ ਫੜਨ ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਸਰਵ-ਪ੍ਰਵਾਣਿਤ ਤੱਥ ਹੈ ਕਿ ਯਥਾਰਤ ਦੀ ਸਮੁੱਚਤਾ ਨੂੰ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਸਮੁੱਚਤਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸ਼ਰਤ ਹੈਨਿੱਕੇ ਜਾਂ ਨਿਗੁਣੇ ਵੇਰਵੇ ਜਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਪ੍ਰਤੀਤ ਨਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹੋਣ, ਪਰ ਸਮੁੱਚੇ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਇਹ ਲੁਖਕ ਦੀ ਮਹੀਨ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈਇਸ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਸੰਤੋਖ ਧਾਲੀਵਾਲ ਸਾਧਾਰਨ ਤੋਂ ਸਾਧਾਰਨ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਮੁੱਚੇ ਵਰਤਾਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਰਜਦਾ ਤੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦਾ ਮਹੱਤਵ ਉਜਾਗਰ ਹੋਣੋਂ ਬਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ

----

ਸੰਤੋਖ ਧਾਲੀਵਾਲ ਦਾ ਨਾਵਲ ਸਰਘੀ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਅਕਾਰ ਵਾਲੀ ਰਚਨਾ ਹੈ,ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ,ਆਰਥਿਕ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਵਕ ਚਿਤਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈਨਾਵਲ ਸਰਘੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਜਾਂ ਵੱਖਰਤਾ ਇਸ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਛਾਣੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਿਰਫ ਪਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਦੇ ਹੀ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਉੱਪਰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਸਥਾਨਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਚਿਤਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਦੀ ਇਹ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਜਾਂ ਊਣਤਾਈ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪੱਛਮ ਦੇ ਵਿਕਸਤ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਸਮਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਾਂ ਵਿਸਤ੍ਰਿਤ ਸਮਾਜਕ ਚਿਤਰ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਉਪਲੱਭਦ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਚਿਤਰ ਤਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ,ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਇਹ ਪ੍ਰੰਪਰਕ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਨਾਲੋਂ ਅੱਗੇ ਵਧ ਕੇ, ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਮੂਲ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਲੇਵਰ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੋਕਲਾ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ

----

ਨਾਵਲ ਸਰਘੀਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਪਰਵਾਰ ਦੀ ਵੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਔਲਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਚ ਪਾਲਿਆ-ਪੋਸਿਆ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਔਰਤ ਪੈਟਰੀਸ਼ਾ ਤੇ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਜਸਵਿੰਦਰ ਦੇ ਪਿਆਰ ਸਬੰਧਾਂ ਕਾਰਨ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀਸਿਰਫ ਸਾਡਾ ਹੀ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਢਾਂਚਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪਛਮੀ ਸਮਾਜਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਇਸ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਪਰਵਾਨ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅ-ਪਰਵਾਨਗੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਮੂਲੋਂ ਹੀ ਵੱਖਰੇ ਹਨਇਸ ਲੜਕੀ ਦੀ ਮਾਂ ਪੈਟਰੀਸ਼ਾ ਦਾ ਬਾਪ ਇੱਕ ਫਾਸ਼ੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਾਲੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਨੈਸ਼ਨਲ ਪਾਰਟੀਦਾ ਕੱਟੜ ਸਮਰਥਕ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉਸਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗ਼ੈਰ-ਅੰਗਰੇਜ਼ ਪਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਆਮਦ ਨੂੰ ਨਫਰਤ ਦੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਉੱਪਰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਈਨਕ ਪਾਵਲ ਵਰਗਾ ਜਨੂਨੀ ਤੇ ਨਸਲਵਾਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਪਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਖੂਨ ਦੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਵਹਾਉਣ ਦੇ ਭੜਕਾਵੇਂ ਨਾਹਰੇ ਲਾਓਣ ਵਾਲਾ ਸੀਉਸਦੀ ਲੜਕੀ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਪਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀ ਤੋਂ ਗਰਭ ਧਾਰਨ ਕਰਨਾ ਜਿੱਥੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਨਸਿਕ ਹਾਰ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ,ਉਥੇ ਇਹ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਮੌਤ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਹਰ ਹਰਬਾ ਵਰਤਣ ਲਈ ਵੀ ਤਿਆਰ ਹੈਇਸ ਲਈ ਸਰਘੀ ਦੇ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਮੁਖੀ ਪੈਸੇ ਦੇ ਲਾਲਚ ਵਿੱਚ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣਾ ਕੇ ਪਾਲਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਇਸ ਲਈ ਪੈਟਰੀਸ਼ਾ ਦੇ ਬਾਪ ਕੋਲੋਂ ਬਲੈਕ ਮੇਲਿੰਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕੀਮਤ ਵੀ ਵਸੂਲਦਾ ਹੈਓਪਰੀ ਨਜ਼ਰੀਂ ਦੇਖਿਆਂ ਇਹ ਨਾਵਲ ਸਰਘੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਤੇ ਜਿਸ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਿਛਲੇ 16-17 ਸਾਲ ਤੋਂ ਰਹਿ ਰਹੀ ਹੈ ਉਸ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ਨਾਲ ਦੋ ਚਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ਤੇ ਸਰਘੀ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਸੰਤੋਖ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤੇ ਸਹਿਜ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਿਤਰਿਆ ਹੈਇਸ ਸਹਿਜ ਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਨੂੰ ਲੇਖਕ ਦੀ ਗਲਪੀ-ਪ੍ਰੋੜ੍ਹਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ

----

ਇਹ ਨਾਵਲ ਬੇਸ਼ੱਕ ਸਰਘੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਬਿਰਤਾਂਤ ਹੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਲੇਖਕ ਨੇ ਸਰਘੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵੇਰਵਿਆਂ ਨੂੰ ਅਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੰਭੀਰ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਚਰਚਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਸੁਚੇਤ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈਉਹ ਗੰਭੀਰ ਮੁੱਦਾ ਹੈ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਰਗੇ ਸੱਭਿਅਤਾ ਸਿਖਰ ਤੇ ਪੁੱਜ ਚੁੱਕੇ ਮੁਲਕ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸਮਾਜਿਕ ਬਣਤਰ ਤੇ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਉੱਪਰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਹੈਹੈਰਾਨੀ ਤੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਲੋਕ ਮੁਲਕ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਰਜਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਹੋ ਜਹੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਛੁਪਾਉਂਦੇ ਨਹੀਂਉਹ ਸ਼ਰੇਆਮ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀ ਹਨ ਕਿ ਇੰਗਲੈਂਡ ਸਿਰਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਹੈ, ਬਾਕੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਸਦੀ ਤਰੱਕੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ ਹੋਵੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮੁਲਕ ਦੇ ਬਾਸ਼ਿੰਦੇ ਬਨਣ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਕਦੇ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਅਤੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਅਜਿਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਨ ਵਿੱਚ ਛੁਪਾ ਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਜਦ ਕਦੇ ਵੀ ਮੌਕਾ ਮਿਲ਼ਦਾ ਹੈ ਉਹ ਵੀ ਨਸਲਵਾਦ ਦੀ ਜ਼ਹਿਰ ਨੂੰ ਉਛਾਲਣ ਤੋਂ ਭੋਰਾ ਵੀ ਸੰਕੋਚ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇਉਹ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਹਿਰ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੋਏ ਹਨ

----

ਇਸ ਰਚਨਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੇ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਇਸ ਤੱਥ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਵੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿਚਲੇ ਨਸਲਪ੍ਰਸਤਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਬੇਬਾਕੀ ਨਾਲ ਚਿਤਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਨੂੰ ਵੀ ਲੇਖਕ ਨੇ ਪੂਰੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਚਿਤਰਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਪੂਰੀ ਤਨ ਦੇਹੀ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸਾਂਝਾ ਭਾਈਚਾਰਾ ਸਿਰਜਣ ਦੀ ਤਾਂਘ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਬਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਨਫਰਤ ਵਾਲੀਆਂ ਸੌੜੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਨਣ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਭਾਰੂ ਹੈਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਨਾਵਲ ਸਿਰਫ ਬੀਤੇ ਸਮੇ ਵਿੱਚ ਈਨਕ ਪਾਵਲ ਦੀ ਪਰਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਫਰਤੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਹਿਤੱਕ ਉੱਤਰ ਦੇਣ ਦਾ ਹੀ ਸੁਚੇਤ ਯਤਨ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ,ਸਗੋਂ ਅਜੋਕੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਵਾਂ ਤੇ ਰੂਪਾਂ ਅਧੀਨ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਮਾਨਵ ਵਿਰੋਧੀ ਲਹਿਰਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਚੇਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਯਤਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ

----

ਲੇਖਕ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਇੱਕ ਮਾਨਵੀ ਤਸਵੀਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਚੇਤ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਉਭਾਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਭਾਈਚਾਰਾ ਵੀ ਤਾਂ ਹੀ ਸੁਖੀ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਭਰਪੂਰ ਜੀਵਨ ਜੀਉਣ ਦੇ ਕਾਬਲ ਹੋ ਸਕੇਗਾ, ਜੇਕਰ ਇਹ ਆਪਣੀ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ ਵਾਰਸ ਹੋਣ ਦੇ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਨਾ ਦੇਖ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਮਾਹੌਲ ਤੇ ਜੀਵਨ ਕੀਮਤਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀਉਂਣ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਦੇਵੇਗਾਹਾਲਾਂਕਿ ਪੱਛਮੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਐਸਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਮਾਨਵ ਹਤੈਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ,ਪਰ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਆਪਣੇ ਸਵੈ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸਦਕਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਸ਼ਿਆਂ ਤੇ ਸੈਕਸ ਦੀ ਦਲਦਲ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਰ ਲੰਘ ਕੇ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੀਵਨ ਜੀਉਂਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੈਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਦੇਵ, ਸਰਘੀ ਤੇ ਜਾਸਮਿਨ ਵਰਗੇ ਪਾਤਰ ਇਸ ਨਿੱਗਰ ਤੇ ਮਾਨਵੀ ਸੋਚ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨਦੂਸਰੇ, ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੂਰਵ-ਮਿੱਥਤ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਤੋੜਨ ਦਾ ਵੀ ਸੁਚੇਤ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪੱਛਮੀ ਲੋਕ ਮਾਨਵੀ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਤੋਂ ਕੋਰੇ ਹਨ, ਤੇ ਸਾਡੇ ਭਾਰਤੀ ਜਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਪਰ ਪੈਟਰੀਸ਼ਾ ਤੇ ਸਾਧੂ ਜੌਹਲ ਦੇ ਪਾਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਤੋੜਨ ਦਾ ਸੁਚੇਤ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਗੁਣ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਰਸੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਵਿੱਚੋਂ ਖ਼ੁਦ ਵੀ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ

----

ਜਿੱਥੇ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਤੇ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰਾਹ ਖੁਦ ਤਲਾਸ਼ ਰਹੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਪੁਰਾਣੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਆਪਣੀਆਂ ਵਿਰਸੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀਆਂ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਤੇ ਨਵੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਸਦਕਾ ਇੱਕ ਸੰਤਾਪ ਹੰਢਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈਇਨ੍ਹਾਂ ਟਕਰਾਵਾਂ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਨਾਵਲਕਾਰ ਦੀ ਸੰਤੁਲਿਤ ਤੇ ਪ੍ਰੋਢ ਪਹੁੰਚ ਦਾ ਪਰਗਟਾਵਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈਹਾਲਾਂਕਿ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਜਸਵਿੰਦਰ ਦੇ ਪਿਆਰ ਸਬੰਧਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਕਿਰਨ ਦਾ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਪ੍ਰੇਮੀ ਕੁਲਬੀਰ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਸਬੰਧ ਕਾਇਮ ਕਰਕੇ ਤੇ ਸਰਘੀ ਪ੍ਰਤੀ ਐਰਨ ਦਾ ਇੱਕਪਾਸੜ ਪਿਆਰ ਨਾਵਲ ਦੀ ਯਥਾਰਥਕ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦੀ ਤੋਰ ਨੂੰ ਕੁਝ ਢਿੱਲਿਆਂ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸਮੁੱਚੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਨਾਵਲ ਸਮਾਜਿਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਮਾਨਵੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸੁਹਿਰਦ ਯਤਨ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈਲੇਖਕ ਦੀ ਅਗਲੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚੋਂ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈਧਾਲੀਵਾਲ ਦੀ ਗਲਪ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਿਰੰਤਰ ਵਿਕਾਸ ਕਰਦੀ ਹੋਈ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਇਹ ਭਾਸ਼ਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕਾਵਿ-ਮਈ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਨਾਵਲ ਦੇ ਸੁਹਜ ਵਿੱਚ ਭਰਪੂਰ ਵਾਧਾ ਕਰਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈਧਾਲੀਵਾਲ ਅਜਿਹੀ ਰਚਨਾ ਲਈ ਨਿਸਚੇ ਹੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸ਼ਾ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਹੈ